Užička republika 1941
Krajem septembra i početkom oktobra 1941, na području zapadne Srbije, Šumadije i Pomoravlja, stvorena je veća slobodna teritorija, kao baza za širenje ustanka. Veći deo mesta oslobodile su partizanske i četničke jedinice samostalno ili u sadejstvu. Na ovoj teritoriji, nazvanoj Užička republika, živelo je blizu milion stanovnika. Centar je bio Užice, u koje su prvobitno ušle četničke jedinice 21. septembra, a zatim su grad predale partizanima 24. septembra. To je bila prva veća slobodna teritorija u okupiranoj Evropi 1941.
Tokom oktobra i novembra 1941. Užice je postalo sedište Vrhovnog štaba NOPOJ, CK KPJ, Glavnog štaba NOPO Srbije i CK SKOJ-a. Na slobodnoj teritoriji obnovljena je proizvodnja u predratnim fabrikama i zanatskim radionicama. Organizovana je zdravstvena služba i železnički saobraćaj. Razvio se i intenzivan kulturni život. Štampani su listovi: Vesti, Borba, Omladinska borba, Bilten Vrhovnog štaba, Novosti, Reč naroda.
Pri Užičkom partizanskom odredu formirana je Umetnička četa u okviru koje su delovale dramska, likovna i muzička sekcija.
Nemci su 25. novembra 1941. pokrenuli ofanzivu na slobodnu teritoriju, pravcem Valjevo – Užice i Kraljevo – Čačak – Užice. Poslednja linija odbrane bili su Radnički bataljon, dve čete Posavskog partizanskog odreda i Oraška četa Drugog šumadijskog odreda, koji su 29. novembra na brdu Kadinjača pružili otpor daleko brojnijim Nemcima. Vrhovni štab na čelu sa Josipom Brozom Titom se povukao u Sandžak, gde se pristupilo novoj reorganizaciji pokreta i nastavku borbe.
Padom slobodne teritorije ugušen je ustanak u Srbiji. Užička republika, nakon 67 dana, prestala da postoji.
